ผ้าไหมยกทอง เป็นการทอผ้าไหมที่ใช้ลักษณะการทอยกให้ลวดลายสูงกว่าพื้นผ้าด้วยเส้นพุ่ง ซึ่งมีลักษณะการทอเหมือนกับผ้าจกโดยทั่วไป แต่การทอผ้ายกทองจะต้องใช้ความปราณีตอย่างสูงกว่า ซึ่งถือเป็นผ้าที่หาซื้อได้ยาก และราคาแพง นิยมใส่ในกลุ่มชนชั้นสูง และในวังหลวง สำหรับลวดลายของผ้ายกทองมักใช้ลวดลายที่ปรากฏอยู่ในศิลปกรรมไทยแขนงต่างๆ และบางลวดลายมีใช้เฉพาะในพระราชพิธีสำคัญในพระราชวังเท่านั้น สำหรับลายผ้ามักประกอบด้วย 2 ส่วน คือ
1. ส่วนเชิงผ้า คือ ส่วนที่อยู่ตรงขอบผ้ามักจะใช้ลวดลายที่แตกต่างไปจากลายของท้องผ้าในลักษณะที่ช่วยเสริมลายของท้องผ่าให้ดูเด่นขึ้น
2. ส่วนท้องผ้า คือ ส่วนที่อยู่ตรงกลางของผ้าถัดจากขอบผ้า มักเป็นลายซ้ำซ้อนกันตลอดทั้งท้องผ้า
การจัดวางองค์ประกอบของลวดลายผ้ายก
1. การจัดลายผ้าแบบมีกรอบมีเชิง ประกอบด้วยส่วนท้องผ้า สังเวียน และกรวยเชิง ผ้ายกกลุ่มนี้พบหลายขนาด แตกต่างกันตามหน้าที่ใช้สอย ได้แก่ ใช้เป็นผ้านุ่ง หรือใช้เป็นผ้าคาดเอวบุรุษ
2. การจัดลายผ้าแบบมีเชิงไม่มีกรอบ ประกอบด้วยส่วนท้องผ้า และกรวยเชิง ส่วนใหญ่ใช้เป็นผ้านุ่ง
3. การจัดลายผ้าแบบมีกรอบไม่มีเชิง ประกอบด้วยส่วนท้องผ้าโดยมีสังเวียนล้อมท้องผ้าทั้ง 4 ดาน ส่วนใหญ่ใช้เป็นผ้าสำหรับปูลาด ไมนิยมนำมานุ่ง การจดองค์ประกอบเช่นนี้ อาจได้รูปแบบมาจากพรม
4. การจัดลายผ้าแบบไมมีกรอบไม่มีเชิง แบ่งออกเปน
- ลายผ้าที่สั่งทอเป็นพับสำหรับตัดเสื้อ กางเกงหรือกระโปรง ตลอดจนใช้ตัดเย็บเป็นสิ่งของเครื่องใช้ตางๆ
- ลายผ้าที่ทอเป็นผืน แตกต่างกันตามหน้าที่ใช้สอย ไดแก่ ผ้านุ่งขนาด กว้าง 90 เซนติเมตร ยาว 1 เมตร ผาหม กวาง 70 เซนติเมตร ยาว 1.85 เมตร เปนตน
สำหรับลวดลายที่ใช้ ได้แก่
ลายดอกพุดตาน เป็นลายโบราณสมัยอยุธยาตอนปลาย ซึ่งหมายถึงความเจริญก้าวหน้าในด้านต่างๆ
ลายดอกพุดวงกลม ยกด้วยลายสัตว์หิมพานต์ เป็นการผสมระหว่างลายดอกพุดวงกลมกับลายสัตว์หิมพานต์ อาทิ
เป็นการเตรียมเส้นยืน ด้วยการนำเส้นไหมที่ผ่านการลอกกาว และย้อมสีแล้วมาจัดเรียงด้วยการกรอด้วยกง และอัก และนำมาค้นเส้นยืนด้วยหลักเฝือเพื่อให้ได้เส้นยืนที่มีการจัดอย่างเป็นระเบียบ และได้ความยาวตามต้องการก่อนนำเข้าฟืมต่อไป
2. การเตรียมฟืมทอผ้า
เป็นการนำเส้นยืนจัดเข้าฟันหวีของฟืม โดยแต่ละช่องจะมีเส้นไหมไม่เกิน 2 เส้น เท่านั้น เพื่อให้เกิดความระเอียดของเนื้องานมากที่สุด
3. การเตรียมเส้นพุ่ง
เส้นพุ่งที่ใช้ เปนเส้นไหมที่ผ่านการลอกกาว และย้อมสีแล้ว ซึ่งในกรณีการทอผ้ายกทองจะใช้เส้นพุ่งที่ย้อมด้วยสีทองเป็นสำคัญ
4. การทอลวดลาย
การทอผ้ายกทองก็เหมือนกับการทอผ้าจกหรือผ้าแพรวา แต่จะให้ความปราณีมากกว่า ใช้ระยะเวลาในการทอนานกว่า 1 ถึง 2 เดือน
