ลายผ้าไหมมัดหมี่เป็นลายผ้าไหมดั้งเดิมที่มีถิ่นกำเนิดในภาคอีสาน ลายผ้าไหมมัดหมี่เกิดจากการมัดเส้นไหมด้วยเชือกหรือฟางตามจุดที่จะให้มีลายตามที่ได้ออกแบบไว้ แล้วนำมาย้อมสี ตรงส่วนที่มีการมัดหมี่จะไม่ติดสีย้อม ส่วนที่ไม่มัดหมี่จะติดสีตามที่ต้องการ พร้อมทำการย้อมสีหลายครั้งตามเฉดสีของลาย เมื่อนำมาทอเป็นผืนจะเกิดลวดลายตามที่ออกแบบไว้ ซึ่งถือเป็นสิ่งสำคัญที่จะให้เกิดความงดงาม
โดยลายผ้ามัดหมี่มักจะผสมผสานกับคตินิยมของกลุ่มคนนั้นๆ
ผ้าไหมมัดหมี่ถือเป็นผ้าไหมที่มีถิ่นกำเนิดในภาคอีสาน ลวดลายต่างๆ จะถูกคิดค้นขึ้น ซึ่งมักจะได้แรงบันดาลใจมาจากชีวิตประจำวัน และรูปแบบวัฒนธรรมของถิ่นอาศัยที่สามารถสื่อออกมาเป็นรูปภาพได้ สำหรับลายผ้าไหมมัดหมี่ในภาคอีสานมีด้วยกันหลายลายแตกต่างกันในแต่ละท้องที่ ตามวัฒนธรรมที่โดดเด่น โดยมีมากกว่า 200 ลาย ซึ่งจะมีการเรียกชื่อแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่น
ลายผ้าไหมมัดหมี่อาจแบ่งออกเป็น 4 ประเภทใหญ่ ได้แก่
1. ลายผ้าไหมพื้นเมือง เป็นลายผ้าดั้งเดิม และเป็นลายพื้นฐานที่มักปรากฏบนผ้าทอเกือบทุกประเภท มีลักษณะเป็นรูปทรงเลขาคณิตต่างๆ เช่น สามเหลี่ยม สี่เหลี่ยม เป็นต้น
2. ลายผ้าไหมเกี่ยวกับสัตว์ เกิดจากแรงบันดาลใจที่ได้พบเห็นสัตว์หรือสัตว์ที่เป็นเรื่องเล่าในวรรณคดี ต่างๆแล้านำมาประยุกต์จำทำเป็นลวดลายประกอบบนผืนผ้า อาทิ ลายแมงป่อง ลายแมงมุม ลายนกยูง ลายไก่ ลายสิงโต ลายช้าง เป็นต้น ลายไก่ ลายช้าง ลายพญานาค ลายนกยูง เป็นต้น
3. ลายผ้าไหมเกี่ยวกับพืช ต้นไม้ เป็นลวดลายที่เกิดจากแรงบันดาลใจจากวิถีชีวิตของคนในสมัยก่อนที่มักจะผูกพัน กับพืชพันธุ์ต่างๆเป็นอย่างมาก ไม่ว่าจะเป็นต้นไม้ต่างๆ พืชอาหาร เป็นต้น ซึ่งมักจะถูกนำมาเติมแต่ง และประยุกต์ใช้เป็นลวดลายบนผืนผ้าไหม เช่น ลายดอกไม้ ลายใบไม้ เป็นต้น
4. ลายผ้าไหมแบบผสม เป็นลวดลายที่เกิดจากการผสมผสานของลายพื้นเมือง ลายสัตว์ ลายพืช อย่างใดอย่างหนึ่งเข้าด้วยกัน
อุปกรณ์สำหรับทอผ้าไหมมัดหมี่
1. โฮงค้นหมี่ และมัดหมี่ เป็นอุปกรณ์สำหรับค้นหรือจัดเรียงเส้นไหมให้เป็นระเบียบ และทำการมัดหมี่ในขั้นตอนการมัดหมี่ตามจุดของลวดลายที่เตรยมไว้ มีลักษณะเป็นเสาเล็ก 2 เสา ที่มีแผ่นไม้เป็นฐานเดียวกัน มีระยะห่างระหว่างเสาสัมพันธ์กับผืนผ้าที่ต้องการทอ และมีขนาดสัมพันธ์กับฟืมทอผ้า
2. กง เป็นอุปกรณ์จัเรียงเส้นไหมให้เป็นระเบียบ
3. อัก เป็นอุปกรณ์สำหรับม้วนกรอ เก็บเส้นไหมให้เป็นระเบียบที่ได้จากการจัดเรียงจากกง
4. หลอดด้ายไหม ใช้สำหรับกรอเก็บเส้นไหมให้เป็นม้วนเล็กสำหรับใส่ในกระสวยทอผ้า
5. กระสวย เป็นอุปกรณ์สำหรับใส่หลอดด้ายไหมสำหรับพุ่งกระสวยทอผ้า
6. ไนหรือหลา เป็นอุปกรณ์สำหรับเส้นไหมที่ได้จากการเตรียมจากกงเพื่อกรอใส่หลอดด้ายไหม
7. ฟืมหรือฟันหวี เป็นอุปกรณ์สำหรับจัดเรียงเส้นไหมให้เป็นชุดๆ สำหรับการขัดเส้นด้ายไหมขณะทอ
8. หลักเฝือ เป็นอุปกรณ์สำหรับค้นเส้นยืนให้เป็นระเบียบ มีลักษณะเป็นไม้ประกอบสี่เหลี่ยม ซึ่งด้านในแนวตั้งจะมีตะขอไม้สำหรับไขว้เส้นด้ายไปมาให้ได้เส้นยืนที่มีความยาวตามต้องการ
อ่านเพิ่มเติม ขั้นตอนการทอผ้าไหมมัดหมี่
